Монголчууд бид болон найр хуримаараа ул боовоор таваг засдаг. Харин чухам яагаад “ул боов” гэж нэрлэсэн талаар хүмүүс тэр бүр мэддэггүй. Монгол хүн эрт дээр цагаас өвөлдөө ээтэн хоншоортой монгол гутал өмсдөг байлаа.
Хүн хоёр хөлийнхөө улаар дэлхийн татах хүчтэйгээ холбогдож, мэдээлэл солилцож, хүч авч байдаг. Хүн хөлөөрөө аливаа нэгэн үйл хэргийг ялж, орон зайг туулдаг.
Тиймээс “явах” гэсэн билэгдэл буюу “урагшлах” гэсэн билэгдлийг агуулж “ул боов” хэмээн нэрлэдэг байна.
Тухайн өрхийн тэргүүлэгч хүн, хэдэн нас зооглож байгаа, хэдэн үр ач, зээтэй, гуч дөч үзсэн зэргээс нь хамаараад “Тэдэн улыг өнгөрүүлжээ”, “Тэдэн улыг элээжээ” гэж элээсэн улаа нөхөхийн билэгдэл болгодог.
Тиймээс ч ул боовоороо таваг өрдөг. Энэ нь элээсэн улаа нөхөж, засаж, дахин ул буюу нас дуудаж байгаа хэрэг бөлгөө. Өнөө цагт “оймс элээнэ” гэж ярьдаг. Эрт үедээ “ул элээнэ” гэж ярьдаг байжээ. Хүн танд ил ертөнцөөс бэлэглэсэн:
- махан бие
- ясан бие
- цусан бие
- дотоод гал хий бие буюу сүнсэн бие
- гадаад гал хий бие буюу гэрлэн гэсэн таван бие байдаг.
Таны ил ертөнцийн таван бие дээр далд ертөнцөөс мөн чанар буюу оюун ухаан чинь ирж та хоёр ертөнцийн хосолмол бүтээгдэхүүн болдог. Тэгвэл энэ ертөнцөөс танд олгосон таван биеийг билэгдэж, ул боовоор таваг засахдаа суурийг нь таван боовоор тойруулан тавьдаг байна.
Тавгийн идээний дээш явах үений тоо гэрийн эзний наснаас хамаардаг байна. Дээшлэх үе нь нас, доод тойрог нь бие байдаг байна. Айлууд доод сууриа, гурваар, дөрвөөр тойруулан тавьдаг. Энэ бол буруу. Та гурван биетэй юм уу? Өөрийн биеийн аль хэсгийг та гээчихсэн юм бэ?
“Таваар гурав явна” гэдэг нь үр хүүхдээ үзээгүй, гурван үеэ үзээгүй хүн ийм таваг засдаг. Үр хүүхэд төрүүлсэн хүн чинь нэг үеэ, түүнийхээ хүүхдийг үзэхээр хоёр үеэ, түүнийхээ хүүхдийг үзэхээр гурван үеэ үзэж байгаа гэсэн үг.
Гурван үеэ үзээгүй хүн гурван үеэ үзэхийн билэгдэл болгон таваар гурван үе таваг засдаг учиртай. Жаран наснаас, наян нас хүртэл насалсан хүн таваар таван үе, наян наснаас, зуун нас хүртэл таваар долоон үе, зуун наснаас дээш таваар есөн үе зассан тавгын идээ тавьдаг байна.
Ул боовон дотроо талх, чихэр, төрөл бүрийн будаа, янз бүрийн юм хийдэг. Таны сав биеэн дотор хичнээн идэж, уух юм есөн шидээрээ ордог ч гэсэн, сэтгэлийн цагаан билэгдэлийг эрээвэр хураавар зүйлээр орлуулж, билэгдэх нь буруу юм. Тиймээс дан цагаан идээ хийдэг уламжлалтай байжээ.
Ингээд орой дээр нь өрөм дэвсэж өгнө. Үүгээрээ хүн өөрийнхөө магнайг билэгддэг. “Миний магнайд дандаа тос өөх, нүнжиг дагасан. Би ухаантай, оюунлаг магнайтай” гээд өрөм дэвсдэг. Магнайгаа өрмөөр хаачихаад, дээрээс нь шар тосоор чимэглэдэг.
Яг л та үсээ янзалж, шүрэн даруулга зүүдэгтэй адил. Учир ухаанаа мэддэг болсон ард түмэн тавгийнхаа оройд еэвэн тавьдаггүй болсон тул үйлдвэрлэгчид бас зөвд нэгдэн зөвхөн ашиг олохын тулд бус уламжлалт ухаан ёс заншилаа зөвөөр үлгэрлэхэд оролцон уншиж судлан хэрэглэгчиддээ тансаг сайхан тавгийн идээг нь бэлдэж буянаа дэлгэрүүлээрэй.
Хамтдаа хичээцгээе. Монгол ухаан Монгол ёс бүгд нарийн нандин учиртай. Өвөг дээдэс минь ёс билэгдэл үг үйлдэл амьдралын ухаанаараа агуу их ариун үндэстэнээ хамгаалан, өвлүүлэн өнөөг хүргэжээ.
Өвөг дээдэс минь “авах, гээхийн ухаантай явж ирсэн” ард түмэн билээ. Юуг авах, юуг авахгүй байх, юугаа хаях, юугаа хаяхгүй байхаа мэддэг байхыг авах гээхийн ухаан гэнэ. Аливаад авах гээхийн ухаанаар хандаж уншаарай. Танд талархлаа.
Эх сурвалж: М.Шидхүү
